روز جهانی زبان مادری؛ چالش‌های زبان‌های بومی و اصلی در افغانستان
شماری از فعالان مدنی افغانستان در اسلام‌آباد، به مناسبت روز جهانی زبان مادری، نسبت به «گسترش تهدیدها علیه زبان‌های بومی» در افغانستان هشدار دادند. آنان در نشستی به‌منظور تجلیل از این روز، تأکید کردند که زبان فارسی و دیگر زبان‌های محلی در افغانستان با خطر «حذف و تضعیف سازمان‌یافته» از سوی طالبان روبه‌رو هستند.
این فعالان گفته‌اند که نابودی یک زبان به معنای نابودی یک فرهنگ است و ادامهٔ این روند افغانستان را با بحران هویتی مواجه خواهد کرد. آنان خواستار حفظ زبان‌های مادری و مقابله با تبعیض زبانی شده‌اند.
سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) ۲۱ فبروری را به‌عنوان روز جهانی زبان مادری نامگذاری کرده است. این تصمیم به‌منظور حمایت از تنوع زبانی و فرهنگی و حفظ و تقویت آنها انجام شده‌است.
یونسکو به مناسبت این روز، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت که این سازمان به اهمیت تنوع زبانی و فرهنگی برای جوامع پایدار باور دارد و در راستای حفظ تفاوت‌های فرهنگی و زبانی که موجب تقویت بردباری و احترام متقابل می‌شود، تلاش می‌کند.
روز جهانی زبان مادری برای حمایت از بیش از شش هزار زبان زنده موجود در جهان پاسداشت می‌شود.
با این حال، یونسکو هشدار داده است که تنوع زبانی در جهان در معرض تهدید است و بسیاری از زبان‌ها در حال از بین رفتن هستند. طبق گزارش یونسکو، ۴۰ درصد از جمعیت جهان به آموزش به زبان مادری خود دسترسی ندارند. این سازمان پیش از این گزارش داد که ۲۵۰ میلیون کودک و نوجوان در جهان از آموزش محروم هستند و ۷۳۶ میلیون بزرگسال مهارت‌های خواندن و نوشتن را ندارند.
افغانستان از جمله کشورهایی با تنوع زبانی گسترده است، اما در عین حال بیش از ۷۰ درصد مردم آن از سواد محروم اند.
بیش از ۳۰ زبان بومی در افغانستان رایج است؛ زبان‌های رسمی این کشور دری و پشتو هستند و زبان‌هایی همچون اوزبیکی، ترکمنی، بلوچی، پشه‌ای، نورستانی، پامیری و بسیاری دیگر نیز در مناطق مختلف صحبت می‌شوند.
یونسکو می‌گوید جوامع چندزبانه و چندفرهنگی از طریق زبان‌های خود به حیات ادامه می‌دهند، زیرا زبان‌ها دانش سنتی و فرهنگ‌ها را به شیوه‌ای پایدار منتقل و حفظ می‌کنند.
داده‌های یونسکو نشان می‌دهد که ۲۳ زبان در افغانستان در معرض خطر نابودی قرار دارند و از این میان دست‌کم ۱۲ مورد به‌گونه انحصاری در داخل افغانستان تکلم می‌شوند.
طبق گزارش‌ها، شماری از زبان‌ها، مانند زبان‌های مغولی و ترکی که در گذشته در افغانستان تکلم می‌شدند، تقریباً به کلی نابود شده و زبان‌های پامیری در بدخشان و اویغوری در لوگر نیز در معرض خطر قرار دارند.
به باور کارشناسان، سیاست‌های زبانی نادرست، عدم آموزش به زبان مادری و بی‌توجهی به گویش‌های محلی از عوامل اصلی تهدید زبان‌های بومی هستند.
پس از تسلط طالبان بر افغانستان، نگرانی‌ها از نابودی زبان‌های بومی افزایش یافته است. این گروه واژه‌های فارسی را از لوحه‌های رسمی، ازجمله ادارات دولتی، دانشگاه‌ها و شفاخانه‌ها حذف کرده است.
در ماه گذشته، طالبان فارغان زبان‌های اوزبیکی و ترکمنی را از ثبت‌نام برای اشتراک در امتحانات بست‌های دولتی منع کرد.
طالبان همچنان در شهرهای مختلف تصاویر و تندیس شماری از شاعران فارسی‌زبان را نیز تخریب کرد. در ماه دلو ۱۴۰۱ تندیس امیرعلی شیر نوایی در شهر مزار شریف، توسط طالبان تخریب شد.
در ماه ثور ۱۴۰۱، طالبان زبان فارسی را از تابلوی دادگاه عالی خود حذف کرده، و تابلوی جدیدی با دو زبان پشتو و انگلیسی نصب کرد.
در ماه میزان ۱۴۰۱، طالبان لوحهٔ دانشگاه تخار را که به زبان‌های فارسی، پشتو، انگلیسی و اوزبیکی نوشته شده بود، با لوحه‌ای به زبان پشتو و انگیسی تعویض کرد.
در ماه حوت ۱۴۰۰، گروه طالبان واژهٔ «دانشگاه» را از تابلوی دانشگاه بلخ حذف کرده و به جای آن در دو طرف تابلوی این دانشگاه واژهٔ «پوهنتون» را جایگزین کرد.
برخی از فعالان فرهنگی معتقدند که سیاست‌های زبانی طالبان، تنوع زبانی و فرهنگی افغانستان را تهدید می‌کند.
