آلبوم شیشه‌گری؛ هنری در آستانه فراموشی

شیشه‌گری یکی از قدیمی‌ترین و ارزشمندترین هنرهای سنتی در جهان است که علاوه‌بر کاربردهای صنعتی، نقشی مهم در فرهنگ و هویت هنری جوامع مختلف ایفا می‌کند. در افغانستان، به‌ویژه در هرات، شیشه‌گری سنتی یکی از بخش‌های مهم صنایع‌ دستی محسوب می‌شود که قرن‌ها در این شهر به‌عنوان جاذبه‌ای فرهنگی و گردشگری، نقش مهمی در رشد اقتصاد و هنر محلی ایفا کرده است. بازارهای سنتی هرات، به‌ویژه در نزدیکی مسجد جامع شهر قدیم، روزگاری محل فروش این آثار هنری بود و گردشگران برای بازدید و خرید به آنجا مراجعه می‌کردند. اما با کاهش تولیدات و تعداد صنعتگران، این جاذبهٔ فرهنگی نیز رو به افول گذاشته است.

دورهٔ شکوفایی شیشه‌گری در هرات به عصر تیموریان بازمی‌گردد. در آن دوران، صنعتگران با استفاده از مواد معدنی، ظروف شیشه‌ای با رنگ‌های زیبا و طرح‌های ظریف تولید می‌کردند که به اقصی نقاط جهان نیز صادر می‌شد. این هنر که با تحولات سیاسی و تاریخی دست‌خوش فراز و فرودهای بسیاری شد، در دوره محمد ظاهرشاه بار دیگر رونق گرفت؛ اما پس از آغاز جنگ‌های داخلی، به‌تدریج رو به رکود رفت. به گفتهٔ صنعتگران، مهم‌ترین دلایل این رکود شامل افزایش تولیدات صنعتی شیشه، کاهش تقاضا برای محصولات دست‌ساز، نبود حمایت‌های دولتی و شرایط نامناسب اقتصادی است؛ همچنین، کمبود نیروی جوان و شاگردان جدید که به دلیل نبود درآمد پایدار و امکانات مناسب، تمایلی به دنبال کردن این حرفه ندارند.

در میان تمام صنعتگران شیشه‌گری که روزگاری در هرات فعالیت داشتند، اکنون تنها خلیفه غلام سخی باقی مانده است. او که نامی آشنا در میان هنرمندان هرات و افغانستان است، از سال‌ها پیش در منطقهٔ باغدشت کوره شیشه‌گری داشت. وی اکنون در قلعهٔ اختیارالدین (ارگ هرات) به‌عنوان آخرین صنعتگر این هنر فعالیت می‌کند. خلیفه غلام سخی از هفت‌سالگی وارد این حرفه شد و با گذشت زمان، به یکی از استادان برجستهٔ این صنعت تبدیل شد. این هنرمند پنجاه‌ساله هنوز هم پای کوره‌اش با بازیافت شیشه‌های شکسته و دورریخته‌شده، ظروف شیشه‌ای، گلدان‌ها و اشیای تزئینی می‌سازد و برای زنده نگهداشتن این هنر قدیمی، تلاش می‌کند.