کارزار «هفتهٔ هنر افغانستان»؛ اعتراض علیه سرکوب و سانسور فرهنگی
شماری از فعالان فرهنگی و اجتماعی افغانستان در واکنش به سرکوب فزایندهٔ هنر و هنرمندان از سوی طالبان، کارزاری را با عنوان «هفتهٔ هنر افغانستان» راه‌اندازی کردند. این کارزار از ۲۶ حمل، همزمان با روز جهانی هنر، به ابتکار «بامداد_خانهٔ شعر در تبعید» آغاز شده و به مدت یک هفته ادامه داشت.
سمیه رامش، شاعر، کنش‌گر اجتماعی و مسئول این نهاد، با انتشار پیامی ویدیویی از هنرمندان افغانستان در داخل و خارج از کشور خواست تا با ارائه بخشی از هنر خود به این کارزار بپیوندند. او تأکید کرد که در تاریک‌ترین روزهای افغانستان، هنر می‌تواند نقشی کلیدی در دادخواهی و بیان اعتراض ایفا کند.
خانم رامش گفت: «بیایید با به نمایش گذاشتن و شریک ساختن ارزش‌های هنری و فرهنگی خود، به ممنوعیت هنر اعتراض کنیم. شما می‌توانید یک کتاب معرفی کنید، یک آهنگ زمزمه کنید، مقاله بنویسید، شعری دکلمه کنید یا عکسی بگیرید. همه این‌ها به نمایش گذاشتن ارزش‌های هنری و فرهنگی ماست.»
شمار زیادی از فرهنگیان، شاعران، نویسندگان و چهره‌های شناخته‌شدهٔ هنری افغانستان، از جمله وجیهه رستگار، شکیب مصدق، وهاب مجیر، آرش بارز، فریده ترانه، خالد نویسا، صحرا کریمی، خالد قادری، نیلوفر لنگر، مریم میترا، سمندر وفا، تانیا عاکفی، نذیر رهگذر، باران سجادی، و یعقوب یسنا به این کارزار پیوستند. همچنین شماری از هنرمندان ایرانی، هلندی، فرانسوی و جاپانی نیز با انتشار آثار خود، حمایت‌شان را از این حرکت اعلام کردند.
روز جهانی هنر در سایهٔ سرکوب
از زمان بازگشت طالبان به قدرت، هنر در افغانستان به طور بی‌سابقه‌ای با محدودیت‌های جدی از جمله سانسور کتاب‌ها، ممنوعیت موسیقی و تصاویر زنده‌جان، آتش زدن و نابودی آثار هنری، مواجه شده و هنرمندان و نویسندگان کشور با خفقان فرهنگی گسترده‌ای دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند.
سانسور و مصادره کتاب‌ها
طالبان با تشکیل «کمیسیون ارزیابی کتاب» در وزارت اطلاعات و فرهنگ، روندی سازمان‌یافته برای سانسور و مصادره کتاب‌ها را به اجرا گذاشته است. این کمیسیون فهرست‌هایی از کتاب‌های ممنوعه در حوزه‌های تاریخ، سیاست، مذهب، ادبیات و هنر را به کتابفروشی‌ها ابلاغ کرده و مأموران آن به‌طور منظم برای بررسی و جمع‌آوری کتاب‌های مغایر با ایدئولوژی طالبان به کتابفروشی‌ها سر می‌زنند؛ فروشندگان در صورت تخطی با جریمه یا زندان روبه‌رو می‌شوند.
در عقرب ۱۴۰۳، نیروهای طالبان با ارسال فهرستی به کتابفروشان کابل، پخش و فروش حدود ۴۰۰ عنوان کتاب را ممنوع اعلام کردند. به گفتهٔ شماری از کتابفروشان، این فهرست شامل کتاب‌هایی دربارهٔ مذهب تشیع، حکومتداری مدرن، جامعه‌شناسی، چهره‌های سیاسی چون احمدشاه مسعود، دموکراسی و آزادی‌های سیاسی، رمان، شعر و همچنین هنرهایی مانند نقاشی بوده است. همچنین، در مرز اسلام‌قلعه، کتاب‌هایی که از ایران وارد افغانستان می‌شوند، توسط طالبان مورد بازرسی و مصادره قرار می‌گیرند.
طالبان تاکنون هزاران جلد کتاب را «خلاف ارزش‌های اسلامی و ملی» خوانده و از کتابخانه‌های کابل، هرات، بلخ، قندهار، غور، بغلان و سایر ولایات جمع‌آوری کرده است.
ممنوعیت انتشار تصاویر زنده‌جان
ممنوعیت نشر تصاویر زنده‌جان که به استناد ماده ۱۷ قانون امر به معروف طالبان تصویب شده، تأثیری ویرانگر بر هنرهای بصری از جمله عکاسی، فیلم‌سازی، نقاشی و هنر دیجیتال گذاشته است. بسیاری از هنرمندان ناگزیر شده‌اند آثار خود را از صفحات مجازی حذف کنند یا در سکوت به فعالیت‌های شخصی روی آورند.
این سیاست حتی به جلد کتاب‌ها نیز سرایت کرده است. مقام‌های طالبان به ناشران و کتابفروشان دستور داده‌اند تصاویر زنده‌جان روی جلد کتاب‌ها را بپوشانند. در نمایشگاه‌های هنری و کتاب نیز، تصاویر موجودات زنده حذف یا پوشیده می‌شوند.
همچنین، انتشار تصاویر انسان‌ها و حیوانات در رسانه‌ها و فضاهای عمومی نیز از سوی طالبان ممنوع اعلام شده است؛ این قانون اکنون در ۱۴ ولایت کشور به اجرا درآمده است.
سوزاندن سازها و ممنوعیت موسیقی
موسیقی نیز یکی دیگر از قربانیان سرکوب فرهنگی طالبان است. نیروهای طالبان شنیدن و نواختن موسیقی را ممنوع اعلام کرده و آن را «عامل ترویج فساد» می‌خوانند. از نخستین ماه‌های بازگشت به قدرت، این گروه بارها آلات موسیقی را در انظار عمومی شکسته و یا آتش زده است.
در ۷ اسد ۱۴۰۲، مقام‌های ادارهٔ امر به معروف و نهی از منکر طالبان در هرات آلات موسیقی‌ای به ارزش هزاران دلار را آتش زدند. دو روز بعد از آن، در ۹ اسد، اداره امر به معروف طالبان در ولایت بدخشان ده‌ها فلش مموری حاوی آهنگ را از موترها ضبط و از رانندگان خواستند که به موسیقی گوش ندهند. پیش از آن هم، گزارش‌هایی مبنی بر ورود نیروهای طالبان به تالارهای عروسی در کابل و جلوگیری از پخش موسیقی، منتشر شد.
ادبیات در انزوا
حلقه‌های ادبی که روزگاری در شهرهای بزرگ افغانستان فعال بودند، به‌شدت کاهش یافته‌اند. بسیاری از نویسندگان یا مهاجرت کرده‌اند یا از ترس سانسور و پیگرد، آثار خود را منتشر نمی‌کنند. کنترل شدید محتوای فرهنگی در رسانه‌ها، فضای عمومی، و نهادهای آموزشی، باعث شده است که گردش آزاد اندیشه و گفت‌وگوی فرهنگی عملاً متوقف شود.
فعالان فرهنگی و هنرمندان بر این باورند که گروه طالبان با ایجاد فضای خفقان فرهنگی، در تلاش است هرگونه صدای خلاقیت و اعتراض را خاموش کند. آن‌ها با ابراز نگرانی نسبت به وضعیت موجود هشدار می‌دهند که این محدودیت‌های گسترده، بخشی از یک روند هدفمند برای حذف آزادی بیان، خلاقیت و تنوع فرهنگی در افغانستان است.
