مطربا دف را بکوب!
دایره و دف، از سازهای سنتی کوبه‌ای در افغانستان، ایران و حوزه فرهنگ فارسی است. این سازها شامل یک حلقه چوبی و پوستی نازک روی آن است که با انگشت به آن ضربه نواخته می‌شود. معمولا بر حلقه یا چنبرهٔ چوبی، آویزها یا زنگوله‌های کوچکی برای تزئین و خوش‌آواتر شدن وصل می‌شود. دایره در زمان گذشته بیشتر از پوست حیوانات مثل گوسفند و بز ساخته می‌شد، اما در حال حاضر در کارخانه‌ها با استفاده از مواد پلاستیکی نیز ساخته می‌شود. با آنکه دف و دایره در میان برخی مردم به‌عنوان یک آلهٔ واحد شناخته می‌شود، تفاوت‌هایی میان این دو وجود دارد؛ دف بزرگتر از دایره بوده و باوجود حلقه‌های فلزی طنین بیشتری دارد. از دف بیشتر در مراسم عرفانی و تصوفی استفاده می‌شود، حال آنکه دایره کوچکتر است و عمدتاً در جشن‌ها و شادی‌ها کاربرد دارد.
منشأ دقیق دف و دایره مشخص نیست، اما شواهدی نشان می‌دهد که این سازها از هزاران سال پیش در مراسم آیینی و جشن‌های باستانی استفاده می‌شده‌اند. طبق برخی روایت‌ها، آریایی‌ها مراسم جشن نوروز و تحويل سال را با نواختن دف و دایره برگزار می‌کردند. همچنین دف و دایره در بسیاری از تمدن‌های خاورمیانه، از جمله در دوره‌های هخامنشی و ساسانی، به‌عنوان یک ساز مهم در دربار و آیین‌های مذهبی به‌کار می‌رفت.
طبق گزارشی از بی‌بی‌سی، در برخی نقاط افغانستان دایره را با نام دف می‌شناسند. نام‌های محلی این آلهٔ موسیقی در مناطق مختلف افغانستان متفاوت است؛ در هرات، کابل، بادغیس و شهرهای بزرگ «دایره»، در لهجهٔ هزارگی «دریه»، در نورستان «بومبوک»، در بدخشان «دف»، در غزنی «داریه» و در پکتیا «چمبه» نامیده می‌شود. دف و دایره در فرهنگ موسیقایی افغانستان جایگاه به‌خصوصی دارد و از دیرزمان تا اکنون در مراسم شادی مثل جشن‌های عروسی، نوروز، پختن سمنک، دورهمی‌ها و تجلیل مناسبت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
جایگاه دایره و دف در موسیقی و ادبیات فارسی نیز برجسته است که نماد شور، جذبه و تصوف می‌باشد. بسیاری از آهنگ‌های محلی و سنتی با نواختن این آله همراه با دیگر آلات موسیقی اجرایی آشنا و صمیمی را به مخاطب می‌رساند. دف همچنان در اجرای سماع و مراسم‌های عرفانی نیز به‌کار برده می‌شود، چنانکه مولانا جلال‌الدین محمد بلخی در شعر و طریقت سماع خویش نگاه ویژه‌ای به آن داشت.
آن دف خوب تو این جا هست مقبول و صواب
مطربا دف را بزن بس مر تو را طاعت همین
-مولانا
در شعر شاعران بزرگ دیگر همچون سعدی، بیدل، فردوسی و حافظ نیز دف جایگاه ویژه‌ای دارد و نمادی‌ست از طرب، جذبه، پیروزی و عرفان...
خدا را محتسب ما را به فریاد دف و نی بخش
که ساز شرع از این افسانه بی قانون نخواهد شد
-حافظ
سراینده این غزل ساز کرد / دف و چنگ و نی را هم آواز کرد
-فردوسی
دف و دایره در فرهنگ فارسی از دیرباز کاربرد و استفادهٔ وسیعی در زمینه‌های موسیقی و شادی، عرفانی و معنوی داشته است. طنین این سازها همواره بازتابی از شور درونی مردمان سرزمین‌های فارسی بوده که گاه با طنین موسیقی، گاه با زبان شعر و گاه با چرخش صوفی‌وار سماع بیان شده است.
