نشست تخصصی «مسیرهای عدالت» در مادرید؛ اجماع حقوقی برای پاسخگو کردن طالبان در قبال آپارتاید جنسیتی
نشست تخصصی «مسیرهای عدالت: ایجاد نقشه راه برای رویکرد همهابزاری در پیشبرد پاسخگویی برای زنان افغانستان» روز ۱۱ دسامبر ۲۰۲۵ در مادرید اسپانیا برگزار شد. این نشست با حضور رهبران زن افغانستان، حقوقدانان، مدافعان حقوق بشر، نمایندگان جامعه مدنی و کارشناسان بینالمللی، به بررسی راههای پاسخگو کردن عاملان نقض سیستماتیک حقوق زنان و دختران افغانستان پرداخت.
شرکتکنندگان با تأکید بر وخامت بیسابقه وضعیت حقوق بشر در افغانستان، اعلام کردند که سیاستهای طالبان طی بیش از چهار سال گذشته، کشور را به آستانه حذف کامل زنان و دختران از زندگی عمومی، آموزشی، حرفهای و سیاسی رسانده است؛ وضعیتی که بنا بر ارزیابیهای حقوقی، مصداق جنایت علیه بشریت و آپارتاید جنسیتی است.
این نشست در چهار پنل، با هدف ایجاد انسجام میان مسیرهای مختلف پاسخگویی، بر استفاده همزمان و هماهنگ از همه سازوکارهای حقوقی بینالمللی از جمله: دیوان بینالمللی دادگستری، دیوان کیفری بینالمللی، صلاحیت قضایی جهانی، تحریمهای هدفمند، سازوکار تحقیقاتی مستقل سازمان ملل تأکید کرد.
در پنل اول وضعیت پرونده افغانستان در دیوان بینالمللی دادگستری و نقض گسترده کنوانسیون رفع همه اشکال تبعیض علیه زنان (CEDAW) بررسی شد. مدیریت این پنل را حوریه مصدق بر عهده داشت.
کارشناسان یادآور شدند که افغانستان در سال ۲۰۰۳ بدون هیچ شرطی به CEDAW پیوسته و از نظر حقوقی ملزم به اجرای کامل آن است. با این حال، طالبان بهطور سیستماتیک این تعهدات را نقض کرده است.
توصیههای کلیدی این پنل شامل: تسریع روند رسیدگی قضایی در ICJ و عبور از تلاشهای ناموفق دیپلماتیک، تعهد سیاسی و مالی دولتها برای حمایت از نهادهای مستندساز بهویژه سازمانهای زنمحور، استفاده گسترده از تحریمهای هدفمند علیه رهبران طالبان و اعمال جریمهها و مجازاتهای معنادار برای نقض تحریمهای مرتبط با طالبان و اختصاص بخشی از درآمد حاصل از آن به جبران خسارت قربانیان و تأمین مالی سازوکارهای پاسخگویی و تحقیقاتی.
پنل دوم به بررسی روند پرونده افغانستان در دیوان کیفری بینالمللی اختصاص داشت. مدیریت این پنل به عهده ضیاء مبلغ بود. شرکتکنندگان با اشاره به صدور احکام بازداشت برای هبتالله آخندزاده و عبدالحکیم حقانی، رهبران ارشد طالبان، این اقدام را گامی مهم اما ناکافی دانستند.
مهمترین محورهای مطرحشده: کندی ساختاری روند ICC و چالشهای اجرایی، ضرورت اطلاعرسانی شفاف درباره روند پرونده برای قربانیان، لزوم مشارکت معنادار زنان، بازماندگان و مدافعان حقوق بشر، گسترش دامنه تحقیقات به سایر مقامهای طالبان از جمله مقامهای مسئول در حوزههای آموزش، تحصیلات عالی و امر به معروف و نهی از منکر، استفاده فعال از صلاحیت قضایی جهانی در دادگاههای ملی.
پنل تأکید کرد که اجرای مؤثر تصمیمات ICC، از جمله احکام بازداشت، مستلزم اقدامات عملی برای اجرای این احکام است. همچنین، پنل بر فوریت مستندسازی نقضهای حقوق بشر برای جلوگیری از از دست رفتن شواهد تأکید کرد و خواستار حمایت مستمر از مستندسازان محلی شد.
پنل سوم به بررسی اجرای سازوکار تحقیقاتی مستقل افغانستان (IIM) پرداخت؛ سازوکاری که در اکتبر ۲۰۲۵ توسط شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد تصویب شد. مدیریت این پنل به عهده مریم گردیوال بود.
شرکتکنندگان تأکید کردند که موفقیت این سازوکار منوط به اقدامات فوری است، از جمله: تخصیص کامل و بدون تأخیر بودجه مصوب، استخدام تیمی مستقل و متخصص بهویژه در حوزه جنسیت و حقوق زنان، ایجاد هیئت مشورتی متشکل از بازماندگان و فعالان زن، تضمین حفاظت، امنیت و مشارکت ایمن شهود و قربانیان، هماهنگی عملی با ICC، ICJ و دادستانیهای صلاحیت جهانی.
در پنل پایانی، شرکتکنندگان بر ضرورت ایجاد انسجام جهانی برای شناسایی و جرمانگاری آپارتاید جنسیتی تأکید کردند. مدیریت این پنل را ناحیه حنیفی به عهده داشت.
توصیههای اصلی این پنل عبارت بود از: جرمانگاری آپارتاید جنسیتی بهعنوان جنایت علیه بشریت در اسناد حقوق بینالملل، تقویت تحقیقات ICC درباره آزار و سرکوب جنسیتی، حمایت از آموزش جایگزین و دسترسی بشردوستانه برای زنان و دختران، حفاظت و حمایت از زنان افغان در معرض خطر و مدافعان حقوق بشر.
